Хайрхан уул

Алтан нутгийн минь авъяаслаг залуу хөгжмийн зохиолч СТА Б.Эрдэнэбаяр хүүхэд ахуй цагтаа бичсэн "Хайрхан уул" шүлгэнд минь аялгуу оруулж дуу болгон амьдруулжээ.Энэхүү дууг Дундговь аймгийн Төв Халхын Дуулалт Театрын гоцлол дуучин CTA Төмөр дуулж олны хүртээл болгосон аж.Монгол хүн бүрт сэтгэлдээ сүслэн дээдэлж залбирч явдаг "Хайрхан" байдаг.Moнгол орныхоо сүрлэг уулс,тахилга сүлдэт овоо,хайрханы зургуудаар чимэглэж дуугаа youtube дээр орууллаа.Таалал орших болтугай.

Хэрвээ би гахай байсан бол

Заримдаа надад нээх утгагүй тэнэг тэнэг бодол төрдийн.Өнөөдөр л гэхэд юм юманд сэтгэл чилүүрдсэн хүн төрөлтөн байснаас гахай байсан нь дээр санагдаад.Тэгээд ургуулаад бодлоо.Би ер нь ямаршуухан гахай байх нь вэ,миний гахайны амьдрал ямар байх болоо гэж.Мэдээж би эрэгчин гахай байж таарна.

Цэцэгс амархан хагдардаг,харин хогийн ургамал амь бөхтэй

Арав гаран жилийн өмнө юмсан.Зүдүүхэн цагийн ядуу оюутан явлаа.Тарчигхан оюутны байрандаа шуугиантайхан суудаг байлаа бид.Утга зохиол,сэтгүүлийн ангийнхан болохоор дэврүүхэн гэж ч жигтэйхэн.Шүлэг зохиолоо шүлс үсэргэн уншицгааж,шөнийн дэлгүүр рүү ганц юманд харайж,жижүүр авгай нарыг найрч явсан үеээ одоо санахад дурсамжтай ч гунигтай ч юм шиг.Манай тасагаар "том" зохиолчдын десант байсгээд л бууна.Том зохиолчид гэдэг нь тухайн үед уран бүтээлээрээ олонд танигдаж 90-ээд оныхноосоо ялгарч эхлээд байсан Ж.Болд-Эрдэнэ,Ш.Уянга,T.Содномнамжил тэргүүтэй хэсэг найрагчид.Бас тэднийг дагалдан баясч ч гэх үү эсвэл дагуулан явж нэр нүүрийг нь ашигладаг ч гэх үү хэсэг нөхөд ёс юм шиг хамт явах.

Эрээнтний эхнэр (фельетoн)

Хэрэг явдал ингэж эхэлж.Саявтархан Балдан гуай Галдан гуайн залуу сайхан эхнэрийг 500 мянган доллараар хуадалдан авчээ.Эхнэрийн хишиг(эх орны биш шүү) гэж Галдан сая саяаар нь ойрын хүрэээний улсад мөнгө тараасныг миний энэ муу хоёр цийлгэр нүгэл,шунал хурааж харсаан гэж нэгэн баттай эх сурвалжаас мэдээлж байна.Энэ хоёр Монголд сүүлийн үед дэлгэрээд байгаа "эрээнтний "наймаа гээчийг хийсэн болтой юм.Эрээнт гэж улаантан,цагаантан гэдэгтэй утга дүйх үг биш.Хятадын Эрээн хот энд бүр ч падлийгүй.

Арван нэгэн сард асгарсан "Арван нэгэн сарын бороo"

Битлз,Роллин стөүнз,Аеро смит,Секс пистолз,Пинк флойд зэрэг аваргуудын мандаж,манаргаж явсан рокн роллын алтан үед амьдрах аз бидний үеийнхэнд тохиосонгүй.Гэвч Ганзн рөүзэз,Бон Жови,Майкл лөрнс то рок,Рэд хоот чили пепэрс энэ тэрээр рок хөгжмийн мэлмийгээ нээлгэсэн нь басчиг чамлахаар тавилан бишээ.Ганзн бол эдэн дундаа яахын аргагүй аварга нь.Ерээд оны эхээр November rain,Don't cry дуунуудын клипийг Үндэсний телевиз,МТВ-гээр үзсэнээс хойш эргэлт буцалтгүйгээр энэ хамтлагийн фен болж билээ.Бүх цаг үеийн шилдэг рок хамтлагуудын жагсаалтанд зүй ёсоор багтдаг энэ домогт хамтлагийн тоглолтыг амьдаар нь үзэх хувь 11 сарын 15-ний үдэш тохиосон агаад Чикагогийн "All State" аринад Ганзны фенүүд пиг дүүрэн цугласан байлаа.Угаасаа тоглолтыг хоцорч эхлүүлдэгээрээ зартай,өнгөрсөн жил Ирландын Дублинд ерэн минутаар хоцорсоныхоо төлөө танхай,омголон айришуудад лааз,усны саваар шидүүлэн тайзаа орхиж бөөн хэл ам дагуулж хаширсан тэд энэ удаа халаалтын жижиг бэндээр үзэгчдийг цаг гаруй сатааруулж аргалав.Есөн цагт эхлэх тоглолтын цагийг уяж,үзэгчдийг саатуулсан халаалтын рокууд халаагаа Ганзнд өгөх тэр мөчид цаг 10.30-ийг зааж байлаа.Аливаа тоглолт,арга хэмжээ цагтаа эхэлдэггүй муу зуршил зөвхөн манайх ч биш бололтой.Заалны гэрэл унтарч,харанхуй дунд гитарын галзуу нүргээн хангинаж эхэлснээ галаар буудуулж сүрийг үзүүлэн Ганзн рөүзез тайзнаа гарч ирэн,элдэв оршил,өмнөтгөлгүйгээр хамгийн сүүлчийн цомогоо нэрлэсэн "Чайнез димокреси" дуугаараа тоглолтын салхийг хагалав.Залгаад "Ширэнгэнд тавтай морил"(Welcome to jungle),"Диваажингийн хот" (Paradise city)."Sweet child of mine" зэрэг шилдэг дуунуудаа ар араас нь цувуулж үзэгчдийн цөсийг хөөргөх шиг болов.

Хагацаж чадах уу?

Наадам руу назгайрлаа чихэн залхуурч суух хооронд минь шоргоолж шиг хөдөлмөрч уран бүтээлч,дуучин Д.Болд шинэ дууг минь өлгийдөж авчээ.'Хагацаж чадах уу" нэртэй энэ дуу удахгүй дэлгэцнээ гарах "Учиртай гурав" киноны дуу болсон аж. http://news.gogo.mn/r/92582 Өчүүхэн миний шүлэг их Д.Нацагдоржийн алдарт зохиолоос сэдэвлэсэн уран сайхны киноны дуу болсонд ихэд бэлэгшээж байна.Бүтээлээ олонд хүргэж түүнээсээ урам зориг,онгод авдаг уран бүтээлч хүний хувьд үүнээс баяртай мэдээ юу байхав.Дууныхаа ая,хэмнэлд нийцүүлж шүлэгний мөрүүд нь өмнө хойноо орсон байналээ.Эх шүлэг нь бол ийм юм.


Зүгээр л намайг мартаж чадах уу
Зүрхээ гээгээд орчлонг туулах уу
Чилийсэн урт он жилүүд
Чи бидний өмнөөс зурайна


Чадахгүй ээ хайрт минь чадахгүй
Чамгүйгээр би амьдрахыг хүсэхгүй


Хагацая даа гэж хэлж зүрхлэх үү
Хайр дурлалгүй хорвоог төсөөлөх үү
Хагацлын сүүдэр дайрч гэмээнэ
Хар дарсан шөнүүд эхлэнэ


Үгүй дээ хайрт минь үгүй
Үнэндээ би шаналахыг хүсэхгүй

• • Үнсээд намайг үдэж чадах үү

    
    

    Үйлээ дагаад уйлж үлдэх үү

    
    

    Хайргүй нэгний өвөрт мэгших

    
    

    Хатуу тавилан чамайг тосно

    
    

    
    

Морь ярьсан Монгол

Төрж өссөн аймгийн маань түүхт 70 жилийн ой энэ зун болно.Аль 2001 онд бичиж байсан нэг шүлгээ аймгийнхаа ойд зориулсан сэтгэлийн мялаалга болгон тавьлаa.

Морь ярьсан Монгол

Дундговь аймгийн Луус сумын МУМУ Д.Эрдэнэчулуун,ААУ Б.Чулуунбаатар нарт зориулав

Гүүнээс биш
Хүнээс төрсөн атлаа
Саамаар биш
Сүүгээр амласан мөртлөө
Адгууснаас өөр бахдах зүйлгүй юм шиг
Адуунаас өөр сайхан нь үгүй юм шиг
Сав л хийвэл адуу ярьж суух
Сайхан Монгол эр манай нутагт байх
Улс амьтны хөл тэднийхээс тасрана гэж байхгүй
Уяа шон дээрээс нь унаа мал сална гэж үгүй ээ
Хурд яриулж морь шинжүүлж
Хөхүүрийг нь шавхаж унага татаж
Тэдийд л өнжицгөөх
Даваахүүгийн хээр азарганы хөлсийг духандаа хүргэснээ
Далай ламын мутраас адис хүртснээс илүүд бодох
Хойдохыг минь уншихдаа арц хүж биш
Хомоол унгатгаарай гэж адарч мэдэх
Шөлний хонь ачлаганы тэмээ гэхээсээ
Чөдрийн хэдэн морио гэж алагчлах
Ажнай ярьж нойргүй хонох
Адуу шиг үүрээр зүүрмэглэх
Өглөөний улаан нарнаар мордох
Өнөө л хэдэн адууныхаа араас шогших
Адуу дагаж буян нь хурж
Адуугаа л ярьж,морио уяж
Дуу уянгалж адуу янцгаасан
Дундговь нутагтаа жаргаж суудаг аа
Морь ярьсан
Монгол эр

Америкийн нийгмийг өөрчилсөн гангстерууд

Балмад явдлаар баатар болдоггүй гэсэн монголчуудын үгийг Америкийн домог болсон гангстерүүдын алдар үгүйсгэх мэт.Жон Деллинжер,Ал Капоне,Лаки Лучиано,Мэйр Лански,Багси Сигел мэтийн хүнд гаруудын алдар цаг хугацааны уртад бүдгэрэлгүй тэдний тухай ном зохиол,кино ший гарсаар,хүмүүс тэдний тухай үүх түүхийг сонирхсоор байгаа нь үүний илрэл гэлтэй.Залуу үеийнхний хувьд тэд муу муухайгийн үлгэр гэхээс илүү адал балмад явдал,эр зоригийн илэрхийлэл болдог гэхэд хилс болохгүй бизээ.

Амьд явахын учир

Нутаг ус,адуу малын тухай нэг нийтлэл бичсэн маань надад ойр улст их таалагджээ.Тэр дундаа муу ээж минь нэг их баярлаж.Элэг бүтэн,гэр дүүрэн бужигнаж явсан тэр сайхан цагийн гэгээн дурдатгал сэргэж хэн хүнгүй нулимс унагасан юм байх.Адуу мал,нутаг усны тухай мэт боловч угтаа эргэж хэзээ ч ирэхгүйгээр нисэн одсон тэр он цагийг нэг удаа ч болтугай эргүүлэн авчирч ээжийгээ баярлуулах чин хүсэл байсан болохоор би ч баяртай байгаа.Зүйргүй их ачийг нь хариулж баршгүй ч хүүгээрээ нэг удаа бахархаа даа ээж минь.
Будда Аллах Христ
Бууж ирээд тусалтлаа холоо
Наад муу хэдэн навсгарыгаа хайрла
Миний муусайн найз нарыг хайрла гэсэн Д.Цоодол ахын нэг шүлэг байдаг даа.Түүнийг би ээжийгээ хайрла,бүсгүй хүнийг хайрла гэж өөрчилмөөр санагддаг.Үнэндээ хэзээ ч нүүр тулаагүй бурхнаас илүүтэй дэргэд байдаг хайр энэрэл,аврал бол эх хүн юм.О.Дашбалбар агсны
Амьд явахыг би бусдад хайраа түгээхийн нэр гэж бодном
Аз жаргалыг би бусдаac хайр хүлээхийн нэр гэж ойлгоном гэсэн  гэрэлт мөрүүд сэтгэлд сэрхийтэл буух нь юуны учирсан билээ.Хойд,урд нас гэж байдагийг хэн ч  гэрчлэхгүйн учир хүнд энэ л насны амьдрал үнэтэй.Энэ насны амьдралын учир,утга юусан билээ тэгвэл.Үр хүүхэд,эд хөрөнгө,алдар нэр,албан тушаал уу?.Үгүй ээ.Би хүнд хайр түгээн,хариуд нь хайр хүндлэл хүлээж явах нь хүн шиг хүн явахын учир утга гэж би ойлгодог.Эд мөнгийг биш эрхэм сайн сэтгэлийг чухалчилдаг байсан бол энэ ертөнц өөр байх байсан.Өмч хөрөнгө гэдэг эзэн хүндээ л үнэ цэнэтэй байдгаас бусдын хувьд бол юу ч биш.Тэгвэл аливаа өгөөмөр сайн үйл өөртөө төдийгүй өрөөл бусдад ч өгөөжтэй,хүртээмжтэй байдаг. Хүмүүсийн баяжих,баялагийг шүтэх дон хүний мөн чанар,мөс чанрыг боомилж хүн амьдралынхаа эзэн нь биш боол нь болж байгаад сэтгэл эмзэглэдэг.Мэдээж мөнгө шиг хүчтэй зүйл хорвоод үгүй ч түүнээс амттай,үнэтэй,хүчтэй зүйлс амьдралд олон.Амьддаа бие биеээ хайрлаж алга урвуулахын төдий энэ богинохон амьдралд хайраар дүүрэн амьдрах юмсан.Харуулын ир шиг амьдралд хүн мод шиг зорогдоод дуусахад хайр сэтгэл,гэгээн дурсамж,сайн үйлс,цагаан мөр л зул шиг гэрэлтээд үлдэнэ.Амьд явахын утга учрыг би ингэж ухаарнам.

Миний араншин

Би зөөлөн хийгээд хатуу.Би гал хийгээд ус.Хуйлран эрчлэх шуурга.Уянгалан хүнгэнэх хуур.Ерөөс туйлын үнэн гэж үгүй хоёр туйлт ертөнцийн төгс бус бүтээл.Өрөөлийг гэж өөрийгөө эмтлэх,хорвоогийн хатууд холторч элэгдэх билүү юм би.Хурын дуслыг дэндүү удаан хүлээсэндээ гоморхон хурмаст руу буцааж цацах омголон хөх чулуу юм.Гомдол хийгээд баяр голыг минь зурж урсана.Хорвоогийн хатуу үнэнийг хорондоо хааяа сөрж урсана.Хүчин мөхөсдөхийн урсгалд хөвж бас дагаж урснаа.Итгэл навчис мэт хийсч одоход сэтгэл модод шиг нүцгэрч үлдэнэ.Сэтгэлийн минь алтан утсан дээр шувууд чуулж шулганахад гэгээн совин амилан үзгээрээ тэдгээр шувуудыг гэрэлт мөрүүд болгон зурна.Цас бодол мэт будрах,бороо нулимс шиг урсах,нар итгэл лугаа гэрэлтэх,үзэхүйеэ өнгөт цэцэг шиг хайр зүрхэнд амилах цагийн улирал сэтгэлийн минь аяс юм.Өөрөөс минь өөр хэн ч гүйцэд нээхгүй тив,өөрөөс минь өөр хэн ч таахгүй оньсого.Эвийг нь олвол гараар гарах.Эвгүй оролдвол эвдсэн ч үл онгойх цоож.Энэ миний араншин.Сэтгэлийн минь ертөнцөө.     

Зүрхнээс аргамжаатай,зүүднээс уяатай адуу,нутаг хоёр минь (Холбоо нийтлэл)

Дэлтэй хийморь

Адуу гэдэг амьтныг яг хэзээ анх харснаа би санадаггүй.Хөлд орж тэнтэр тунтар алхахуй цагт зэлэн дээр цовхчих унага,шон дээр үүргэлэх морь ч юм уу эсвэл зэрэглээн дундаас тодрон тодрох морьтой хүний бараа,эдгээрийн аль нэгийг л анх харсан байж таарна.Харин хөл хөнгөнтэй номхон бор мориныхоо нуруун дээр анх гарч морьтон болсноо санахыг бодоход тав,зургаатай л байсан юмдаг уу.Бага насны минь дурсамжийг адуу гээч тэнгэрлиг амьтан туурайгаараа арилашгүй тамгалжээ.Хорин Үйзэнгийн толгод дунд хүүхэд нас минь хүлгийн зоон дээр дарцаглаж өнгөрч.Манайх хэзээнээсээ сайн азарга адуутай,зундаа дөрөв,таван унага тогтмол дүүжилдэг айл.Наадам дөнгөж өнгөрүүт л амьтны түрүүнд гүүгээ барих.

Аав шувууны шүлэг

Номун,Мэргэн хоёртоо

Өндөг үрсээ дарж ангаахай гаргадаг

Өрөвгөр сөрөвгөр тэднийгээ өсгөж торниулдаг

Өд сөдийг нь гүйцээж далавчаа даахтай болгодог

Өндөр хөх тэнгэрт алган дээрээсээ нисгэдэг

Энгүй орчлонгийн гүнд элин хальж яваад

Эндэж гэнэдэх вий гэж сэтгэл чилээж суудаг

Өвгөн шувуу далавчиндаа түүртэхийн цагт

Өнөө хэдийгээ хүлээж холын тэнгэрийг  харуулддаг

Үрт амьтан шувууны зовлон

Үйлт хүмүүн ижий аав хоёрынх оо

Үүрээ шувуу шиг манаж сүүдрээс хүртэл нөмөрлөх

Үрээ гэх сэтгэл аав ээжийнх байдагаа

Ирээдүй хойчийн зовнил цас мэт дарахад л

Ижий аав хоёрыгоо ойлгож нэг өрөвддөгөө

Энхэл донхолтой aмьдралын бартааг

Ээж аав нь чадлаараа тэгшилнээ

Аяны замын уртад тээр болох

Алдааг минь л харин аавдаа үлдээгээрэй

Авилгачин ард түмэн авилгачдыг төрүүлдэг

Луйварчид,хувалзаараа дуудуулан мөн ч их хараалгах юм даа муусайн олигархууд минь.Ам нь мангас мэт агуу,гэдэс нь бирднийх шиг,ханаж цадахаа мэдэхгүй энэ гахайнууд ер нь хаанаас гараад ирсэн юм бэ ингэхэд.Дэлгэсэн тэрлэг шиг эх оронд минь тэд лав саран дээрээс буугаагүй.Газар эхээс цэцэг шиг ургаагүй.Олигархуудыг Монголын ард түмэн бид өөрсдөө төрүүлж,өсгөж бойжуулсан.Монголчууд бид хэзээнээсээ авилгач ард түмэн билээ

Александр Пүүжкин "Алтан загасны " Монгол үлгэр

Хөрст алтан дэлхийн

Хөх Монгол нутаг

Хөл ихтэй хотын

Хонгил нүхэн мухарт

Эдүгээ энэ цагт

Эмгэн өвгөн хоёр

Амь зуухчаа аядан

Аж төрөн суув

Хар усан ундтай

Харанхуй нүхэн нөмөртэй

Газрын траншэйнд хоргодож

Галын илчинд дулаацаж

Гучин жил ажилласны эцэст

Арван жил тэнүүчилэв гэнэ

Балиус ба сарнай

Бодол яриа хоёр бол хэзээнээсээ Бодоо,Чойбалсан хоёр шиг зөрчилдөөнтэй явсан этгээдүүд билээ.Тархинд хуримталсан мэдээллийг нэгдэл,нийгэмчлэлээс бултуулсан сарлаг аятай модон дотор аваачиж уячихаад 

-Нэгдэлдээ малаа нийгэмчлэлгүй яахав ээ гээд зогсож байгаа зальтай эмээтэй зүйрлэж бас болхийм.Бороо хувилан цас,цас хувьсан бороо болох байгалийн үзэгдэл байж болох талтай.Эсвэл ерөөсөө илбийн үзүүлбэр юмаа гэвэл үнэнд тун ойртоно.Ухаандаа циркийн илбэчин дээшээ харуулаад барьсан хар малгайн дотроо хийсэн балиусыг гаргаж ирэхдээ сарнай болгон хувиргаж байгаатай агаар нэгэн бөлгөө.Хүний бодолд балиус ч буй,сарнай ч буй.Харин балиус шиг,сарнай шиг бодлыг юу болгож гаргах нь цэвэр хувь хүний соовэст.Балиусыг балиусаар нь гаргахгүй байнга сарнай болгож гаргаж ирээд байдаг нөхдүүдийг долдой гэж нэрлэдэг.Ийм хүмүүс
-Манай даргын мяраа мөн сайхан зохижээ.Ямар эгдүүтэйн гэж долигнох боловч дотроо болуул гүзээ нь ямар ой гутмаар харагдаж байнаа.Ямар хоормогны хөхүүр биш дээ гээд бодцон тууж явдаг.Сарнайг балиус болгох тохиолдол бас байнаа.Үүнийг атаархал гэж давхар бас хэлээд байгаам.Цэцгээ ямар гоё гутал аваа вэ гэж дотор хүн нь уулга алдаж байхад л өнгө нь их сонин,өсгий нь жаахан намхан юмаа гээд дуугарцан байх жишээний.Балиус ба сарнайн онoлоо батлахын тулд дараах жишээ татая.
Халамцуу Галсан енгинэн уйлна.Тэгснээ бас нэг муу дуу аялмар аядсанаа жонгиносон дуугаар
-Миний ах шиг буянтай,нүнжигтэй хүн халх долоо,шавь тавд байна уу гэж агсарахчаа болно.Харин хуучин муу шовоодой доорх бөндгөр дотор нь бол
-Аа муу хувхай Итгэл чамайг даа.Авааль эхнэрийг нь минь хүртэл "шээрлэж",дарлаж байдаг өөдгүй муу дэвхрэг.Бяртайсан бол зодох,бэлтэйсэн бол салаад нүүх юмсан гэх адгуу бодол толгойд нь эргэлдэнэ.

Загас инээлгэх жил буюу загасанд зарласан дайны оршил

Хэрэг явдал ингэж эхэлсиймаа.Урсах ус,мөрөн байтугай шалбаагнаас том нуургүй,шанаган хорхойноос том загасгүй улаан говийн хүү намайг Мичиганы  нэг  том амт алгана загасчлах гэдэг самуунд уруу татцийн.Ноднин зун мөрөөрөө журмын хэдэн нөхөдтэй кээмпэнд явж байлаа.Шөнө нь миний муусайн найз нар архийг нэг дор,нэг амаар ууж дуусгах тэмцээн зохиогоод,маргааш нь ходоодныхоо хүчил,шүлтээр зүлэг бордоод надтай мар мар гэх завтай амьтан мазаалай шиг цөөхөн болцордогийн.Тэгээд ямар ёр хаанаас ирээд хатгасын бүү мэд нуурын хажууд ирснийх дэмий суухаас тэмээ хариулнаа гээд ойролцоох Волл Март руу харайж очоод хамгийн үнэтэйгээс нь шилж байгаад 12 цаасны хямдхаан уурга авдиймаа.Миний загас барьдаг ч гэж юу байлаа,надад баригддаг хоногийнх нь тоо гүйцсэн,үйлтэй загас гэж хэн байлаа даа.Нэг шидлээ замаг.Хоёр шидлээ.Нэг юм торох шиг боллоо,орцон уу хөө.Өө бас л замаг.Гурав шидлээ.Замаг гэдгийг нь мэдсээр байж надаар хэлүүлж яах гэсиймб та нар.

Цаг хугацаа галт тэрэг мэт довтолгоход би дургүй
Цагаасаа эрт хүмүүн хорвоогоос буцахад дургүй
Шинэ он нэг насыг хуанлийн хуудас шиг тасдахад
Шилэн хундага өргөж ерөөл хэлэх дургүй
Ээж минь надаас алсарахад дургүй
Ирээдүй цагийн тухай бодох ч дургүй ээ
Үзэсгэлэн гоог цаг хугацаа бүдгэрүүлэхэд дургүй
Үсэнд хяруу унах,үрчлээ суухад дургүй
Үүрдийн бус тавиланд хичнээн их тунирхлаа ч
Үдийн нар шиг амьдралд үнэн голоосоо дуртай

Утаанбаатарын "Хуучин хүү" (Фельетон)

Хотын байдал ундуй,сундуй.Цагийн улирал цас,зудтай.Үерийн далан,чимээгүй хот бараадсан хар гэрүүдээс хаймар түлсэн хар утаа олгойдно.Дөрвөн уулын дунд битүү униартай,утаа манан суунаглана.Өвлийн тасxийм жавар хучлага муутай гэрийг нэвт үлээж ядуу ардын сэтгэлийг өвтгөнө.Айлуудын хаяагаар булш,бунхан үргэлжилжээ.Хөлд орохоос эхлээд үс цайхыг хүртэл нэг хотыг тойрон хөөгдөж туугдан нүүдэлсээр паартай байранд амьдарч,паалантай жорлонд хүндэрч үзэлгүй энэхүү ертөнцийг эцэслэнэ.Ай юутай гунигтай.Ай юутай хөөрхийлөлтэй.Гавж Жамбал хойморт завилж засал ном гэж мунхруулах ба зайран Намжил гаднаас ирж бөөгийн онгодоо ав гэж шахахыг сонссоор өдөр хоногийг улируулна.Хогийн цэгээс өөр амьдралгүй гэж бодон хорин хоёрын товчооноос цааш газаргүй хэмээн сэтгэсээр түмэн хэргээс хоцорч дэлхийн боловсролоос лавтай 20 жилээр хоцорно.Гагцхүү сонгуулиас сонгуулийн хооронд амьдрал дээшилж,ажлын байр бий болгоно гэсэн амлалтанд хууртсаар нэг насыг барна.Хуучин хүүд ямар хул морь ч байх биш хоёр зээрдээрээ соёглонхон жороолсоор  хүрч ирэв.Цагтаа цагаан явсан хар уут үүрчээ.Хэрээстийн тусламжаас авсан бор хүрэм асааж ямар өнгөтэй,хэдэн настайг нь Балхаа байтугай хэн ч үл таах даавуу өмд углажээ.Тавхийтэл цастай гутлаа гүвээд тархийтэл ууттай лаазаа шидээд нусаа ханцуйдаа нэг шудраад гэрт оров.Балдангийнд хүмүүс архидаж байна,Цэндийнх хулгайд юмаа алдаж гэнэ,Дамба эрүүлжүүлэхэд хоносон,Гомбо авгайгаа зодсон гэх зэрэг хэдэн үгийг сонин болгон ярьж гутлын ул,дугуйны хаймар дүүрэн чихсэн зуухны бөөрөнд наалдах шахан сууна.Лааз,шил,хог түүж өглөөг өнгөрүүлээд,түүнийгээ тушааж үдийг барна.Дэндэв тэргүүтэнтэй нийлж олсноороо архидаж нэг үдшийг дуусгана.Хэдийгээр ухаан сэргэлэн боловч цааш нь хөгжүүлэх тавилан оногдсонгүй.Эpдмийн мөр хөөх эрх зүйн болоод эдийн засгийн боломж гарсангүй.Нас хэдийгээр залуу боловч үгээгүй ядуу,дээр нь татаасгүй тул дээшилж дэвжсэнгүй.Зөвхөн Утаанбаатар хотоо тойрон хэсүүчилсээр олигтой аж амьдралын замыг нэгэнт алджээ.Өвлийн хүйтнийг түлж болох бүхнийг шатааж байж арайхийн гэтэлгэх бөгөөд зуны халууныг Туулын бургасанд өнгөрүүлж, намар ичиж хавар гарагч тарваганаас зовлонтойгоор он жилийг нөхцүүлнэ.Юутай гомдолтой зэрлэг амьдрал.Юутай хайрлалтай залуу нас.Юунд сайхан амьдрах боломжийг төр засаг нь эс олгоном.Хайран хайран.Хөөрхий хөөрхий.

                                                            

Ори залуу дүүдээ хандах нь (Баабар биш) (фельетон)

Миний дүү хорин насны босгыг алхлаа.Дээд боловсролтой,хүнд харуулах дипломтой боллоо.Ажил,амьдралын ариун дайнд мордох цаг чинь нэгэнт болжээ.Баабар ахынхаа бичснийг уншаад бөндгөрөө цэнэглээд авсан гэдэгт эргэлзэхгүй байна.Тийм учраас ах нь мэдлэг,боловсрол гэж давтаж улиглахгүй.Үнэндээ дүүгийн бөндгөр дотор тархи байна уу,тараг байна уу надад ердөө ч падлийгүй.Гагцхүү энэ зэрлэг нийгэмд яажшуухан амьдарч,ямаршуухан хүн болж,ялаа алахад чинь нэмэр болуужин хэмээн энэхүү мөрүүдийг зориулж байна.Яавал богинохон хугацаанд их мөнгөтэй болж, хорвоог босс ах нар шигээ цалгиж,халгиж туулах вэ л гэж толгойгоо гашилгаж суугаа биз?.Аргагүй ээ, үүнээс илүү мөрөөдөл  гэж үгүй.Сайн хүн биш мөнгөтэй хүний л өмнө толгой бүхэн бөхийдөг болсон цаг.За тэгэхлээр эхлээд яаж ийж байгаад төрийн албанд орноо хөө.Газрын алба,гааль бол мэдээж оргил нь.Олдохгүй бол яахав ээ,юу ч байж болно.Гол нь аливаа хүн ажлаа бүтээхийн тулд чамайг царайчилдаг тийм "түшмэл" мээстэн дээр л очих хэрэгтэй.Үүний төлөө хэд гурван цаасаа харамгүй зориул.Хүнээс хуссан аваас хулгайч,төрөөс хуссаныг нь бол төрийн түшээ,албан хаагч гэж нэрийддэгийг дүүд сануулах юун.Үр дүн нь нэмэхтэй гараад ирэхийн тэр цагт чи хэзээ ч амаа барихгүй гэдэг үгэнд минь харин итгэ.Улс төрийг чамаар  оролдохыг нь хүлээлгүйгээр өөрөө эхлээд оролд.Монголд засгийн эрхийг ээлжлэн барьдаг хоёрхон нам байдаг болохоор сонголт хийхэд ч ядах юм алга.Алийг сонгох нь чиний хэрэг ч адилдаа адил,годилдоо годил гэдэг үгийг сануулах нь зүй.Тийм болохоор зоос шидээд шодчих,шийдэхэд амар.Намын залуучуудын байгууллагаас л хойчийн их үйлсийнхээ гарааг эхлүүлнэ шүү дээ дүү минь.С,Баярцогт,Ч.Сайханбилэг,У.Хүрэлсүх гээд зөндөө ах нар чинь улс төрийн их марафоныхоо гарааг эндээс л эхэлсэн.Том дарга нарынхаа өмнө сайн бөхийж сонгууль мэтийн аар саар,хар бор ажилд нь сайн гүйх хэрэгтэй.Жалга дов,нутгархах үзэл гэж шат ахихад тустай сайхан гишгүүр байдгийг хэлэхгүй өнгөрвөл алдас болно.Увс гаралтай бол Ц.Нямдорж,Д.Дорлигжав ах нар чинь,Ч.Улаан,С.Батболд дарга нар Сүхбаатар зүгийнх бол  туслах жишээний.Удирдлагын академи гэж түшмэл хүний заавал дүүргэх ёстой дамжаа байдгийг хэлэхээ мартаж харлах нь.За яав.Миний хэлснээр болсон уу?.Тийм үү?.Мөн үү?.Таацан уу?.Албан тушаалтай,намын сонгуультай,тодорхой хэмжээний баялаг бүтээгээд аваа биз хөө.Тэгэх ёстой.Одоо л жинхэнэ кино эхлэнэ дээ.Чиний саяны туулдаг  бол зүгээр л киноны өмнөх журнал.Эхлээд Лексус-470 юм уу 570 авч унана шүү.Заавал хар юм уу содон гоё өнгөтэй,машины чинь улсын дугаар,утасны чинь 9911 дугаарын сүүлийн оронтой адилхан байх ёстой.Яагаад заавал гэж асуухаас чинь өмнө, энэ бүхэн бол нэр төр,сэтгэл ханамжийн баталгаа юмаа гээд хариулчихъя ах нь.Хүнд таалагдах,сэтгэгдэл төрүүлэх л чухал болохоос хүсэл сонирхол чинь бол нэг их сонин биш.Эхнэрийнхээ юм уу,ах дүүсийнхээ нэр дээр компани байгуулж мөнгөө эргүүл.Ашигт малтмалын лиценз цуглуул.Газрыг га гагаар нь өөрийн болго.Хүлээж бай,хөгшин арслан өөрөө заагаад өгнөө гэж кинон дээр хэлдэг шиг  яаж идэхийг цаашдаа цаг хугацаа өөрөө  чамд заагаад өгөмз.Харин ханана,цадна гэдэг үгийг тархинаасаа делет хийсэн нь дээр.Улс төрч хүн,улсын нөөцийн будаанд орсон хулгана хоёрт ханах,цадах тухай ойлголт хэрхэвч байж болохгүй.Айх ичих,зовох,эмээх гэдэг үгийг хууль,тогтоомжтой нь цуг онхи март.Хурдан морь үнэ цохин худалдаж ав.Гүү азарга хоёроо ялгахгүй гэж үү.Зүгээр. Араб,английн эрлийз адуунд чинь сэргээш тарьж айраг,түрүүг залаатай малгайтай нь аваад өгөх адуу тэжээдэг монгол бишгүй олдоно газар.Наадмаар туг,хиур дэрвэсэн улаан халзтай өргөөндөө улаа бутраад, томчуудтай их гарын хаш хөөрөг зөрүүлээд сууж байх ч ээдээ бас эр хүний жаргал.Хээр гарч яргуй идсэн гөрөөсний халуун цус уух,тулны толгойны шөл оочих,чоно авлаад ид хав,ёндоогоо гайхуулан машин дээрээ ачиж давхих,залуухан сэвгэрүүд ээлжилж өвөртлөх,Америк,Со,Синга нисч азаа үзэх гээд заавал сурах 10 бүжиг гэдэг шиг босс хүний хийх 10 ажил гэж бас байнаа.Эд хөрөнгө аривжиж,зэрэг зиндаа өгсөх замд чинь хүн чанар гэж нэг юм уруудаад зөрөхвий.Түүнийг тоох хэрэггүй,харин ч араас нь амбаардаад өнхрүүлдэг юм шүү.Мөнгө байхад дараа нь хэрэгтэй бол худалдаад авч болно ш дээ.Тэгээд ч ялихгүй зусар баяжихад саад гэж Монголын Адам Смит Итгэлт баян хэлсэн юм.Ер нь эрх дарх,мөнгө хөрөнгө байхад ээжээс бусдыг нь худалдаж авч болдог юм.Залуу найздаа захих зүйлс гэвэл энэ.Эх орон чинь гологдоод,давчдах цаг ирвээс гадагшаа гарнаа гэж гарц байдгийг эрхэм дүүдээ сануулалгүй орхиж яахин төвдөх.Аз хийморь,ашиг орлого,албан тушаал бүхний дээдийг хүсэн ерөөсөн Ах чинь.Жич;(Энэ бүгд байхад өөрөө гүйгээд ирдэг учраас аз жаргал,аливаа сайн сайхныг гэж улигласангүйг эрхэм дүү болгооно буй за)

Амьддаа гавьяатаа гэж дуудуулж үзэг л дээ муу Төмөрөө ах минь.

Цагтаа Хэнтийн солгой Төмөрхуяг гэж намуухан уянгалаг хоолой,гитарын эгшгээрээ үзэгчдийг хуйлруулж,хүүхнүүдийн зүрхийг шархлуулж явсан авьяaслаг эр ядруухан амьдарч явааг сэтгүүлч Пүрэвнямын бэлтгэсэн "Тан руу нүүж явна" нэвтрүүлгээс хараад өөрийн эрхгүй үзгээ шүүрч үүнийг бичиж сууна .Ирлэсэн тонгорог шиг иртэй,халгиж цалгиж явсан дуучныг төөрөг, тавиланд даатгаад орхиж болмооргүй санагдах юм.Өөрийнх нь имиж болсон хар малгай,басчиг онгодтой,омголон явсан урлагийн эрийн хугархай юм гэсэндээ цагаан цамц,хар пальтотой, хань ижил шиг нь дасал болсон гитараа үүрэн таяг тулаад амьдрал хэмээх шуурган дундуур тэнтэр тунтар  алхах дуучны төрх хүмүүст нэгийг бодогдуулсан нь лавтай.Архи гэдэг идээг хаа нэг хүртдэг хэмээн худлаа нэрэлхэлгүй,аав ээжийгээ,алтан үеэ нулимастай дурсч,авч чадаагүй алдар цолны тухай ярихдаа хоолой нь зангирч байналээ Төмөрөө ах.Эр хүн байгаагаараа байх сайхан.Алгаа хорстол ташин ахиулж дахиулж явсан хүн та амьдрал хэмээх жүжигт бүтээж яваа гундуу дүрт нь  эмзэглэх хэрэггүй.Дуугаараа хүмүүсийг уярааж,дуулах гэж ирсэн хорвоогоо өөрийнхөөрөө л уйлж дуулж туулж яваа юм тэр.Уран бүтээлч хүн арван хуруу тэгш,төгс төгөлдөр байх албагүй. Баярладаг,гомддог,алддаг,онодог,унадаг,босдог бидний л адил мах цусанд төрсөн хүмүүс тэд чинь. Адарсүрэн,Цэрэнчимэд,аяны шувуудын Төмөр гээд олон сайн уран бүтээлчдийн  авч амжаагүй гавьяатын тэмдэгийг сонгуулийн сурталчилгаанд дуулсан шалдан охид,баньд нарт зүүгээд өгдөг нүдээ олдоггүй шагналтай харалган төрийг яалтай.Хүний сэтгэлд хоногшсон ганц дуу байхгүй атлаа урлагт олон жил томоотой зүтгэснээ гавьяатаар үнэлүүлсэн чанаргүй гавьяатууд монголоор дүүрэн байхад сархад хүртдэг,авгай сольсноос болоод шар тэмдгээ зүүж чадалгүй шар махтайгаа хатаж яваа уран бүтээлчид олон.Аливаа нэг сорилт,шалгуурын өмнө биш авьяас билгийн өмнө л төр алгаа дэлгэдэг байвал сайнсан. Чадалтай сайхан уран бүтээлчдийнхээ авьяасыг цаг тухайд нь үнэлсэн бол гэх харууслын амьд жишээ бол даян хааны дүрийг бүтээгээд гялалзаж явахадаа бус өвгөний дүр оногдох өтөл шахуу насандаа хөдөлмөрөө үнэлүүлсэн жүжигчин Ж.Сүххуяг байна.Хэрэгтний толгойг илдэг бус хийж бүтээсний энгэрийг цоолдог шударга төртэй байхыг хүснэм.Амьддаа  гавьяатаа гэж дуудуулж үзэг л дээ муу Төмөрөө ах минь.

                                                                                                                               

"Хөмсгөө шивүүлсэн ээжий" ( фельетон)

 Миний бие саяхан "Дуунд мөнхөрсөн ээж" нэг сэдэвт судалгааны бүтээл туурвиснаа Мартын 8-нийг тохиолдуулан уншигч танд хүргэе гэж бодлоо.Судалгаанд маань  эхийн тухай нийт 60 гаруй монгол  дуу хамрагдснаас намхан буурал,цал буурал,азай буурал,жаахан буурал,сэгсгэр буурал,санчиг буурал мэтийн буурал ээжийн тухай дуу олонх болох нь судалгааны явцад ажиглагдаж байна.Яагаад заавал ээжүүд  жижигхэн биетэй,бие бялдарын хөгжил дорой,хөгшин настай,дээр нь буурал үстэй байх ёстой юм.Залуухан сэмбэгэр,за ядаж л буурал үсээ будуулчихдаг,шулуун хими хийлгэчихдэг,нүдэндээ давхраа суулгуулж нүүрний арьсаа татуулсан,харвингаа соруулж хамраа өндөрсгөсөн, өндөр нуруутай,тарган мяраалаг ээжүүдийн тухай яагаад ер нь дуулж болдоггүй юм бол.За тэгээд атигар,бөгтөр,үрчгэр л гэнэ.Өөдсийн чинээхэн,уймраа,мартаж санадаг,хараа муутай гээд ээжийг элдвээр өөчилж өөнтөглөсөн дуу мөн олон байнаа.Ээжийн бор аяга,бор авдар,саалийн модон хувин,цацлын халбага,утас зүү,араг савар,галын болон үйлийн хайч,өчнөөн жил өмссөн тэрлэг гээд эдэлж хэрэглэж байгаа эд зүйлс нь хүртэл нэг л ядруу.Аавуудын тухайд бол өндөр ханхар,хүдэр чийрэг,уужуу тайван,хээгүй гүдэcхэн,үнэнч шударга,баргил сайхан хоолой гээд хүмүүний хамаг эрхэм шинжийг агуулсан байх төдийгүй мөнгөн аяга,халтар манан хөөрөг,хэт хутга,хаш соруултай гаанс,угалзтай монгол гутал, хурдан хүлэг морь гээд эд зүйлс хүртэл цаанаа л нүнжигтэй.Үүнээс харахул дуунд жээндэрийн асуудалыг ноцтой зөрчсөн нь баримтаар нотлогдож байна.Дуунууд дотроос нэг ээж босгоё гэвэл дараах дүр төрхтэй байх нь.Жижигхээн бие,намхан нуруутай,үрчгэр нүүр,сэгсийсэн цал буурал үстэй,хараа муугийн улмаас саравчилж хардаг,сааль сүү,аргал хоргол үнэртcэн хуучин муу тэрлэгтэй өтөл эмэгтэй санаанд буугаад байгаа юм.Эдгээр дууг орчин цагт нийцүүлэн өөрчлөх шаардлага урган гарч байгааг судлаачийн хувиар тэмдэглэчихүй.Жишээлбэл

Сэмбэгээээр буурал ээжийгээ
Бурхан чинээ санасаан гүй дээ хөө
гэх юм уу
Жилээс жилдээ жингээ барьсан
Жинхэнэ гоолиг ээжий минь

Хөмсгөө шивүүлсэн ээжий минь гунхаж явсан нь саяхан даа

Хөмсгөө шивүүлсэн ээжтэйгээ хөтлөлцөж явсан нь сайхан даа гээд амандаа аялаад үз дээ.Түүнчлэн
Алтай сайхан нутагт минь
Азай хар үстэй ээж минь бий

Өндөр нуруулаг ээжийгээ
Өрөвдөхийн эрхэнд дуулнаа

Сүрчигний үнэртэй ээжээ санахлаар хүү чинь
Хүйгээр холбоотойгоо мэдрэх юм даа

Улаан хуаран дээлээрээ ганцхан жил гоёлоо доо гэх юм уу

Манан дундуур нэвт хардаг
Миний ээжийн нутгаа хөө гээд дуулахад болохгүй юм ердөө алга.Ээждээ очилгүй удаан хүлээлгэх,очоод буцахаараа үүдэн дээр ганцааранг нь орхих зэрэг ноцтой зөрчлүүд дуунд ажиглагдсныг хэлэхгүй өнгөрч чадашгүй нь.Ээжийгээ айл саахалтынх нь улсууд дунд үлдээх,торойсоор үлдээхгүйн тулд тооноороо цацлаа өргөчихөө ээжээ гэж хэлэх,хань олдохгүй бол хонин дундаа ядаж суугаад үлд дээ гэж учирлах ухаан хэрэгтэй байна шүү та минь.Тэгж гэмээнэ  Tоройсоор үлдэнэ үү миний ээжий гэж хэзээ ч дуулахгүй шүү дээ.Дуунд мөнхөрсөн сайхан ээжүүдээ Мартын 8-ны мэндийг хүргэж сайны дээдийг ерөөгөөд энэхүү хошигнолоо өндөрлөе.Зүйргүй их ачтан ээжийгээ дуунаас дуунд зуунаас зуунд ч магтан дуулсаар ажгуу.

Дуулах сайхан,дууг гуйвуулах ч бас сайхан-1

    Амиа хорлож байгаа хүний дуу
Зорьсон сэтгэлийн уяа чангарна

     Газар худалдаж авдаг гадаадынхны дуу
Яасан уудам юм бэ монголын тал нутаг
Яасан уужуу юм бэ Монгол хүний сэтгэл

   Архичин хүүгийн дуу
Үүрд хамт байгаач ээжээ

     Сүүпэр сансрын нисгэгчийн тухай дуу
Сансрын нисгэгч ахаа сайн яваад ирэв үү
Саран наран хоёртой саатан уулзаад ирэв үү

      Хулхи дархны дуу
Энгэрийн мөнгөн товч нь болвол хөө
Эрхий өндгөнд элэгдэнэ дээ хөө

     Архи уух шалтаг хайсан хүний дуу
Аяа анд минь чи хаалгыг минь тогшооч

   Сулралтай хүний дуу
Алив бос
Аргыг нь ол,хийж бүтээ

   Усанд ордоггүй хүний дуу
Аавын минь үнэр,агтны хөлс
Айраг цагаа,ижий минь үнэртдэг

    Спортын авилгалын тухай дуу
Тамирчны ялалт хямдхан олдоогүй


Хянуур нөхрийн дуу

Би гэртээ
Нэг ч уруулын будгийн толбогүй
Нэг ч сүрчигийн нялуун үнэргүй

Бас нэг архичин хүүгийн дуу

Эргэж буцдаг хорвоод
Ээжтэйгээ өтлөх сайхан

Боольхой нөхрийн дуу

Дөлгөөхөн төрхийг чинь би эргэн дурсдаг
Дөрвөн цагийг өртөөлж хүлээдэг
Буурцган зүрхэндээ хоёулаа байдаг
Бусдын тэвэрт чи минь жаргадаг

                                                                                                                             to be continued

Монглиш инээд-2

"Талт дээлт"-ийн синхроны орчуулга

Пиццанд ажилладаг америк залуутай найзархдаг нэг нөхөр байх.Нөгөөх нь ч мань эртэй татаа тунгаадахдаа дуртай,гэр орноор нь орж гарна.Нэг өдөр хашир :хөгшин чинь Жэймст Тал дээлтийг(хошин шог) үзүүлээд.Орчуулаад өгсөн чинь ойлгоод их инээлээ гэж надад ярив..Цаашлуулаад чи тэгээд хурдан удмын хул азарга гэдгийг яаж орчуулав гэтэл ямар ч л байсан орчуулаад л өгсөн юм даа гээд их маадгар байна..Мань хүний синхроны орчуулга биш харин арзгар Амбий авгай болоод,буруу зөрүү харсан дээл  өмсөөд баахан манаргасан нь  инээдтэй байж дээ гэж дотроо бодож билээ.

Америкийн Монглиш инээд-1

Америкт анх  ирэхдээ англишийг төгс эзэмшсэн хүн ч гэж хэн байлаа.Бүгд л будилдаг шүү дээ.Америкийн монглиш хэлний паянгаас өөрийн мэдэх хэдийг сонирхуулвал.

"Банк Они"
Нэг халх асууж байнаа.Хөгшөөн энэ Банк они(Bank one) соошолгүй (social security number) хүнд данс нээж өгөх болов уу?.Oни гэж бичээд ван гэж дууддаг энэ янкууд нээрээ хөөний улсууд юмаа даа.

Тоох уу? Түүх үү?

-Таксинд ороод удаагүй нэг найз руугаа залгаад асуув.Хаа явж байнаа?.
-Тоохуу дээр явнаа.

-Хаана гэнээ гэж хэрэгт дурлатал мань эр жаахан түгдэрснээ
-Аан Түүхүү дээрээ гэж залруулав.Тоuhy гэж бичээд Түй гэж уншдаг Америкууд, яс спэллддэг манай найз хоёрын алиных нь буруу юм бол доо.

Лоонг лоонг

Хэдэн жилийн түрүүнд ирсэн бидэн дундаа л хэлтэй нэг ах байх.Нэг өдөр босстойгоо утсаар ярьж байгааг нь сонсвол
-Say лоонг лоонг гэх юм.Баачкаа ахаа say slow гэдэггүй юм уу гэвэл тэгвэл чи өөрөө ярь гэж уурлав.

Үнэгүй тахиа

Барилга хийдэг хэдэн Монгол цайндаа орохоор  явж байна гэнэ.Нэг нь банкны free checking гэсэн хаягийг харснаа
-Ийшээ орьё үнэгүй тахиа(free chicken) гэж байна ш дээ .

Sometimes

Нэг монгол хүүхэн ажилд орохоор application бөглөж байснаа хамт яваа хүүхнээсээ асууж байна.Хүүш ээ балай юмаа sex гэсэн асуулт байхийн.Нөгөөх нь ;тэгвэл Sometimes гээд л биччихээч.

Бороо(эсээ)

Тээр жил Атлантын далайн эрэг дээр арав хоногийн турш асгарсан зоргоороо их усан бороонд хөл хоригдон суухдаа бороо гэгч энэхүү байгалийн үзэгдэл,түүний үнэ цэнэ,үнэр амтын тухай эргэцүүлж нэг бодож билээ.Хорвоогийн ааль гэдэг сонин.Ертөнцийн нөгөө бөөрөнд нутагт минь ган гачиг болж нүүдэл суудал хийн бужигнаж шавхуур шандны усыг суганыхаа булчирхайг цочтол ховоодож байхад энэ их усны захад хур бороо илүүдэхийн зовлон байна уу гэхээс гачигдахын хяслангүй энэ газар арав хоногоор асгарч л байдаг.Би говийн хүн.Манай говьд хур бороо баахан татруу.Зарим жил тэнгэрээс дусал ч юм уналгүй гангийн цагаан униар газарт хөшиглөж хүн мал хоёр худаг сахиж зуныг барах нь энүүхэнд.Гантай жилийн малын ангагийг хэлэх үү өдөрт усаа хэд эргэнэ.Халуун наранд ховоо татаж ховор устай худаг дугшихыг хүлээж суух ч амаргүй ажил.Гэвч манай говийнхон ажлын хүндээс ямар халшрах улс биш дээ.Бороо хур элбэгтэй,зуншлага сайхан зун ч зөндөө л байлгүй яaхав.Хэдхэн удаагийн бороонд үндэстэй бүхэн нь дэлгэрч таанын цагаан цэцэг талаар зулсан эсгий шиг цайрах говь нутгийн зун цаг.Наадам өнгөрөөд бороо оров уу үгүй юу л гүүгээ хурдан барьж уруул чимчигнүүлсэн айраг залгилахсан гэж хорхойсдогсон.Гэхдээ л манай нутгийн тэнгэр баахан тунирхуу.Сайхан хар үүл толгойлж бороо ормоор болж ирснээ шороо нүдээд өнгөрөх нь харамсмаар.Бороо хүлээж,бороонд норж,бороонд гүйж,борооны дараах солонго хөөж,хужиртай тойромын усанд булхаж хүүхэд насны минь дурсамжинд ч бороо арилашгүй мөрөө үлдээжээ.Нутгийн хүн хотод ирчихээд энэ их борооноос чинь нутагтаа жоохон ч болсон аваачихсан гэж адгаж байж билээ.Хур бороо гэгч манай нутагт тийм л үнэтэй,цэнэтэй эд дээ.Ховор тусмаа үнэ хүндтэй,амттай байдаг нь хорвоогийн жам юмсанж.Ховор болоод ч тэр үү хур бүхэн дурсамжтай гэвэл дэгс болохгүй байх.Тэр зуны их борооноор гэдэг ч юм уу эсвэл тэднийх нэг их усан борооноор гүүгээ барьсан зун,тэнд ус буусан жил гэхчлэн ярьцгаах.Бас Үйзэнгийн хойд зоо руу бороо ороод төө чийг хийжээ гэх ч юм уу Нүгнээтийн тойром нуурлаад адуу гэдэсдэж байна гэлцэх нь хур тунадасны хэмжээг илэрхийлэх ардымн хэмжүүр.Борооны сураг хэлж байгаа хүн цаанаа л нэг бахтай.Бүр өөрөө бороо оруулчихсан юм шиг бардамнах.Борооны сураг гэдэг айсуй цагийн зураг юм хойно арга ч үгүй биз.Бороогоо хүлээж бороондоо жаргаж бор бор жаалууд бороонд шалдан гүйж нутагт минь өдийд бороо орж байгаа даа.

2006-7-22

"Суварган цэнхэр Монгол" "фельетон"

Саяхан Форбс сэтгүүлийн газраас нэгэн судалгаа гаргажээ.Манай улсын талаар сайн муу хоёр үзүүлэлт гарсан юм байх.Муугаас нь эхэлвэл монгол улс нэг хүнд оногдох орон сууцныхаа тоогоор Конго,Зааны ясан эрэг зэрэг улсаас арай өмнүүр 190 байр хавьцаа,харин нэг хүнд оногдох хөшөө, суварганыхаа тоогоор айрагийн тавд багтсан сайхан мэдээ байна.Иргэн бүр сууцтай байснаас суваргатай байвал одоо,ирээдүй гэсэн хоёр цагт нүүр улайхгүй амьдрах нигуур буйг манайхан олж харсан нь сайн хэрэг.Ирээдүй рүү чиглэсэн хөгжил гэж үүнийг л хэлэх байх.Ухаандаа хэдэн зуун жилийн дараа зарим зүйлс бараа туруугуй алга болсон байхад хөшөө, суварга хэвээр үлдээд хэдэн муу хар хэрээ дээр нь сангасаа унагасан шиг сууж байх юм байна л даа.Бас л ухаан шүү.Монгол улс Ливэрпүүлийн алдарт дөрвөл Битлзийн хөшөөг Азид анх удаа босголоо.Ямар уу?.Хойшдоо ч бидэнд хөшөө, дурсгал, суваргаар дэлхийд тэргүүлэх сайхан боломж байна.Бусад улсууд аягүй бол Иглз,Би жийз,Металика,Мадонна энэ тэрд хөшөө босгоогүй л тууж яваа даа.Хийх ажил бага, босгох хөшөө суварга харин даан ч их байгаад байдаг.С.Бaтболд дарга дээр ороход ч бат л даа,хөрөнгө мөнгөнд бол ерөөсөө санаа зовох юм алга.Бид Чингис өвөгийнхөө ташуур олоод ихэд билгэшээсэн газар дээр сайхан хөшөө босголоо.Харин олсон ташуураа эзэнд нь эргүүлж өгсөн эсэх нь бол нэлээд эргэлзээтэй .Эндээс монголчуудын лост&фаунд эд зүйлст хандах хандалгыг тодорхойлж болох юм.За тэр яaхав ээ.Харин Чингис богдынхоо хээрээс олсон эд зүлсийнх нь жагсаалтыг гаргаж тус бүрт нь хөшөө босгох санал байна.Ухааандаа малгай олсон газар нь малгайтай,гутал олсон газар нь гуталтай гэх мэтээр хөшөө босгоод байж болноо доо.Х.Баттулга сайдаас санхүүжилт асуухад үгүй гэхгүй нь лав.

Гэтэл  хөшөө суваргыг нүд үзүүрлэсэн бусармаг явдал саяхан Өвөрхангай аймагт гарлаа.Эр хүний бахархал болсон тэр сайхан гулигар  амьтанг ад үзнэ гэдэг байж боломгүй,тэвчишгүй явдал хэмээн "Боовон хөшөөг нүүлгэхтэй тэмцэх холбоо"ны гэнсэк хариу мэдэгдэл хийсэн байна.Зарагдсан барааг буцаадаггүй бол залагдсан хөшөөг яадаг юм бүү  мэд. Дуунд хөшөө босгодог сайхан уламжлал бас манайх.Элэг зүрхнээс уяатай,мөнгөн долгио хаялсан гээд л хөвөрнө шүү дээ. 50 оноос хойш хит болсон бүх дуунд хөшөө босгох тээндэрийг нэг нөхөр авсан сурагтай.Хойшдоо ганган байгалийг тольдсон,хөнгөн жигүүр ургаж гүйцээд,чамайг тойрон эргэлдэнэ,гил хар шөнийн зүүдэнд цал буурал үстэй ирэв үү,бааны өрөөний хаалгыг сайтар түгжсээн гээд л явж өгнө дөө.Одоо суварга руугаа ороё.Монгол улсын иргэн бүр суварга босгуулах,суварга босгох,суваргатай байх эрхтэй гэсэн заалтыг үндсэн хуульд оруулах талаар өнгөрсөн сонгуулын үеэр өндөр настан бvртэй уулзаж суварга босгож өгөхөөр амлаж сонгогдсон кампааны захирал нөхөр Их хуралд оруулж байгаа гэнэ. Энэ нөхөр болбоос "иргэн бүрийг суваргажуулах " мундаг том тээндэрийг хэрэгжүүлэхэд Дэлхийн банкнаас олгосон ядууралыг бууруулах төслөөс санхүүжүүлэхээр тусгуулсан ,өөрийн ээж,өргөж авсан ээж,эх барьсан ээж,хадам ээж нартаа тус бүрт нь суварга босгож алдаршсан "Суварган цэнхэр уулс " кинонд суварга босгох дараагийн ажилдаа орчихоод яваа суваргаар занимаалддаг гавьяат хүн бөлгөө.Бас Их хуралын өөр нэгэн эрхэм гишүүн "Иргэн бүхэнд суварга,дуу&Дуу болгонд хөшөө" хөтөлбөр санаачилснаа сонгууль ойртож байгаатай уялдуулан " Иргэн бүрт суварга,дуу&Дуу болгонд хөшөө+Толгой" болгон өөрчилсэн яриа байна.Хөшөө тийш зорчих ардын зам балрахгүй,хөшөө дурсгалаа босгов би гэсэн Пушкины алдарт мөрүүдэд хөшөө босгуулах хүсэлтэйгээ төсгөлийн оронд тэмдэглэсүү. 

Монголын улс төр,бизнeсийн олигархуудад илгээх ил захидал

Энэ нийтлэлийг би ядарч зүдэрсэн,цөхөрсөн ард түмнийхээ өмнөөс бичиж байна.Үүнийг би нэгийг ухаарч хоёрыг тунгаагаасай ,ядаж өчүүхэн ч болтугай ухаарал та бүхэнд өгөөсэй гэсэндээ бичиж байна.Хүн хэдий сайн ч хэлэхээс наашгүй гэдэг бил үү.90 оны цагаан морин жилээс энэ төмөр туулай жил хүртэл их юм хувьсан өөрчлөгджээ.Лоозон бариад уухай хадааж явсан хүмүүсийнхээ эсрэг өнөөдөр лоозон өргөж жагсдаг болж.Тэрхүү хүйтэн царцмал тогтолцооны эсрэг боссон зоримог залуус өнөөдөр иргэний хөдөлгөөний жагсаалыг төрийн ордны цонхоор хараад зогсож байна.Тийм ээ та нар ингэх гавьяатай хүмүүс.Энэ талаар бол ярихгүй.Түүхийн хог дээр хэдийнэ хаягдсан социализмыг ч эргэн санагалзахгүй.Хориод жилийн тэртээ өөдгүй баян,хөөрхий ядуу хоёрын тухай Энэтхэг кино үзээд өрөвдөөд уйлж суусан монголчууд өнөөдөр тэр ядуу тарчиг амьдралыг биеэрээ туулж явна.Улс төр болон бизнeсийн олигархууд хэдэн үе удмаараа монгол орныг эзэгнэх Энэтхэг маягийн нийгмийн давхарга,ангилал хэдийнэ бүрэлдэн тогтчихож.Аливаа хүн шударга хөдөлмөр,ариун цагаан замаар алдар нэр,эд хөрөнгөнд хүрсэн бол хүндлэл хүлээхээс бус шороогоор юу гэж цацуулав гэж дээ.Харин Монголын өнөөгийн улс төр болоод биснeсийн хүрээнийхэн дотор нэр цэвэр,шударга хүн цөөхөн байгаад л асуудалын гол нь байна.Хүн яах гэж улс төрд ордог,эрх мэдэл,албан тушаалын төлөө хөрөнгө мөнгөөрөө дэнчин тавин барин яагаад тэгтлээ шунан дурладагийн учрыг захын тэнэг толгой ч гадарлана.Төр засаг,захиргааны албан тушаал увайгүй хүмүүсийн эд мөнгөө өсгөх боломж бололцоо, баталгаа болж буйд, тэр шунал хүсэл нь хязгаар, төгсгөлгүй мэт үргэлжилж байгаад эмзэглэхгүй байхын арга алга.Төрөөс төрсөн тэрбумтанууд,газрын наймаачин сайд,гурилын үйлдвэр гулруулсан төрийн түшээ,авилгалын загалмайлсан эцгийн тухай түүхийг ард түмэн санаанаасаа зохиосон гэж үү?.Улс төр,бизнeс хоёр уургач, уутач шиг цугтаа дөрөө харшуулаагүй гэх үү?.Хэвлийг нь онгичход хангай дэлхий ёолоогүй,хэрчээд харийнханд худалдахад газар шороо чинь гомдоогүй гэж бодно уу?.Эрхэм дээдэсүүд ээ!.Арлын Сингапурын алтан элсэн дээр хөлбөрч хэвтэхэд чинь,Улаанбаатарын утаанаас зугтаж Амeрикт сурдаг хүүхдээ эргэнгээ аз үзэж арав хорьхон мянган доллар казиногийн ширээн дээр чулуудах зуурт эх оронд чинь үмх талхыг хүн нохой хоёр хог дээр булаалдан үхэгсэдийн хотхоноос үлдэгсэд нь гэрээ барих газар гуйж, үгээгүй амьдралдаа хэн нэгэн өөрийн гараар цэг тавьж байна.Эрх мэдэл,албан тушаал,эд хөрөнгө энэ бүх боломжийг ардчилсан нийгэм,чихэр бурам шиг амлалтанд чинь хууртаж ханадаггүй ард түмэн хоёр та нарт олгосон.Одоо та бүхний ээлж.Албан тушаал,эрх мэдэл,эд хөрөнгийн дэвээ жаахан ч атугай хазаарлан хувийн ашиг сонирхол,амбицаа түр хойш нь тавиад эх орон,ард түмэн,ирээдүй хойчийнхоо тухай өчүүхэн ч болов санаа зовних цаг нэгэнт болжээ эрхэм дээдэсүүд минь.Нэг гэр бүлд,нэг насанд хэтийдсэн их хөрөнгө зоорь цуглуулснаа мэдээд Bill Gates тэргүүтэй тэрбумтанууд мөнгөнийхөө үлэмжхэн хэсэгийг буяны үйлст зориулж эхэлснийг сонссон байх.Гэтэл манайд христийн сүмээс өөр өнчин ядуусийг хооллож ундлах газар бий бил үү?Сэтгэл хийгээд зүтгэл байвал гурван сая хүрэхгүй хүн амтай,асар их байгалийн нөөц баялагтай Монгол орныг хөгжүүлэх тийм ч хэцүү бишээ.Эрх мэдэл, нөхцөл бололцоо,хүч чадал та нарын гарт байна.Эх орон, ард олныхоо тусын тулд авилга,хээл хахуулиас ангид хоёргүй нэг сэтгэлээр зүтгэх, улс үндэстэнийхээ эрх ашгийг илүүд үзэх,тусгаар тогтнол,газар шорооныхоо төлөө цохилох зүрхтэй, гашилах тархитай байхыг эрхэм таниас хичээнгүйлэн хүсч байна.Амжиж чи алдрын зэрэгт хүрсэн бол Аз жаргалын хаалгыг бусаддаа нээж өг гэсэн О.Дашбалбар агсаны шүлгийн мөрөөр энэхүү ил захидалаа өндөрлөе.Монгол орон мандан бадраг.